Στη ντάπια του Φραγκλίνου γράφτηκαν μερικές από τις
πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας των προμάχων της πόλης του Μεσολογγίου .
Ο οχυροματοποιός
Μιχαήλ Κοκκίνης την ονόμασε Φραγκλίνου δίνοντας της το όνομα του θεμελιωτή
της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ Βενιαμήν Φραγκλίνου.
Ονομάστηκε και
Τερρίμπιλε ( Τerribile ) που σημαίνει τρομερή από τον
Μιχαήλ Κοκκίνη αλλά και « Πλατεία Νίκης », λόγω των τρομερών και αιματηρών
μαχών που δόθηκαν εκεί κατά την δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου .
Αρχικά βρισκόταν
ανάμεσα από τις ντάπιες Γουλιέλμου Τέλλου ( Δεσπότη ) και Κοραή Β.Δ. της πόλης , στη πορεία όμως της
πολιορκίας αριστερά και δεξιά της κατασκευάστηκαν τα κανονοστάσια Τοκέλι και Νόρμαν.
Τον Απρίλιο του 1825 ο φρούραρχος του
Μεσολογγίου Δημήτριος ( Μήτρος )
Δεληγιώργης συνέταξε το επίσημο Μητρώο των Πυροβολητών αναφέροντας τις ντάπιες και
τον χρόνο που υπηρέτησε ο καθένας .
Στη μητρώο
του Δεληγιώργη αναφέρονται ότι στη Τερρίμπιλε πυροβολητές ήσαν οι Μεσολογγίτες Γιάννης
Ντάτσικος και ο αδελφός του ( δεν αναφέρεται το όνομα) , Σπύρος Θεοφίλου
, Νικολός Καραμπέτσος , Κωστής Καραμπέτσος , Μήτσος Καλύβας , Κανέλλος Κυριάκης
, Γιαννάκης Γαλατιανός , Σπύρος Σταμόπουλος , Αθανάσιος Τσάλας , Αντώνιος
Κασιδιάρης , Γιάννης Σούστας , Γιάννης Αντωνόπουλος , Χρήστος Κουκής , Βασίλης
Σούστας καθώς και οι Διονύσιος Ζακύνθιος
, Χρήστος Κακοκέφαλος ( Αγιομαυρίτης ) , Σταύρος Σμυρναίος , Χαντζής Σερασλής .
Τα « Ελληνικά
Χρονικά » στις 27 Μαΐου 1825 (αρ. φύλλου 42) αναφερόμενοι μάλλον στον πρώτο από
τους παραπάνω γράφουν: “… επληγώθη
όμως επικινδύνως εκ των ημετέρων ο εν τω κανονοστασίω του Φραγκλίνου
αρχιπυροβολιστής Γιάννος Ντζάντζικος ”
Τη Τερρίμπιλε μέχρις τις αρχές του Αυγούστου 1825 υπερασπίζονταν τα παλικάρια του στρατηγού Τσόγκα που ο ίδιος είχε παρατήσει εκεί καθώς είχε λιποτακτήσει
από τον Ιούλιο . Από την ημερομηνία αυτή και μετά η υπεράσπιση της δόθηκε στο
σώμα των Μεσολογγιτών υπό τις οδηγίες του αρχηγού τους Αθανάσιου Ραζή-Κότσικα που
μέχρι τότε πολεμούσε στη Μεγάλη Ντάπια και στο σώμα του στρατηγού Κίτσου
Τζαβέλα . Ο Σπυρομήλιος στα
απομνημονεύματα του αναφέρει χαρακτηριστικά : “ … κατά τας επτά του μηνός ήλθον εντός του φρουρίου οι Στρατηγοί
Κιτζιο – Τζαβέλας, Χρήστο – Φωτομάρας και Γεώργιος Βαλτινός με περίπου των
χιλίων διακοσίων ανδρών και ετοποθετήθησαν ούτοι όπου ήτο η περισσοτέρα ανάγκη
, δηλαδή ο μεν Στρατηγός Τζαβέλας ετοποθετήθη εις την Τερρίμπιλε ( διότι είχεν
εκλεκτότερον σώμα και αυτή η θέσις ήτον η αναγκαιοτέρα ) , όπου εμεταθέσαμεν
και το σώμα των Μεσολογγιτών υπό τον Στρατηγόν Αθανάσιον Ραζηκότζικα , το δε
σώμα του Στρατηγού Τζόγκα όπου ήτον εις αυτήν την θέσιν , επειδή είχε δοκιμάσει
σημαντικήν φθοράν φυλάττον έως τότε αυτήν την θέσιν , το εμεταθέσαμε εις του
Δεσπότη. Ο Στρατηγός Χρήστο – Φωτομάρας ετοποθετήθη εις την Μεγάλην Τάμπια
αντικαταστήσας το σώμα των
Μεσολογγιτών…”
Από την αρχή της δεύτερης πολιορκίας οι Τούρκοι είχαν ρίξει όλο το βάρος τους στην
κυρίευση της ντάπιας του Φραγκλίνου ,
όπως και στις ντάπιες Μάρκου Μπότσαρη και Λουνέττα . Δεν είναι τυχαίο άλλωστε
το γεγονός ότι απέναντι από τη Τερρίμπιλε
οι Τούρκοι σήκωσαν τεχνητό λόφο που κινούταν προς το τείχος ( το
επονομαζόμενο από τον Κοκκίνη και « Ύψωμα της Ενώσεως » ή Βουνό που περπατά
) με σκοπό να επιχωματώσουν την
εξωτερική τάφρο , να καβαλήσουν το
τείχος της Τερρίμπιλε και να εισέλθουν στη πόλη. Όμως όπως γράφει ο Αύγουστος Φαμπρ “ οι Έλληνες είχαν την προνοητικότητα
να ανοίξουν χαρακώματα και τομές κι απ’ τις δύο πλευρές του περάσματος του
προμαχώνα , να ανοίξουν πιο πέρα νέες τάφρους , και να υψώσουν πίσω από αυτές
τις τάφρους καινούργια τείχη . Έτσι αναγκάστηκε
να σταματήσει μπροστά από τη δεύτερη γραμμή οχύρωσης κι αντί να
περικυκλώσει τους πολιορκημένους , βρέθηκε με τη σειρά του περικυκλωμένος μέσα
στον προμαχώνα που είχε κυριέψει .”
Η σπουδαιότητα της Τερρίμπιλε φαίνεται άλλωστε και
από το γεγονός ότι εκεί ήταν στημένα
πλήθος σιδερένια κανόνια αλλά και πυροβολικοί όλμοι . Ο Λάμπρος Κουτσονίκας
στις 19 Ιουλίου 1829 συντάσσοντας τον « Κατάλογο των κανονοστασίων και την
καταγραφή των επ ΄αυτών κανονιών μετά την απελευθέρωση της πόλης » αναφέρει ότι στη Τερρίμπιλε βρέθηκαν πέντε
(5) σιδερένια κανόνια εκ των οποίων “ … τα
δύο χωρίς λέτα , το εν χωρίς χερούλι ” . Αλλά και τα « Ελληνικά Χρονικά » στις 2
Αυγούστου 1825 ( αρ. φύλλου 62-64) αναφέρουν : “ … Το πρωί εβάλαμεν πάλιν εις ενέργειαν τα πυροβόλα μας . Οι δύο εκ
του έσω
αντιτειχίσματος του Φραγκλίνου πυροβολικοί όλμοι , ο μεν 12 δακτύλων (pouces) διαμέτρου , ο δε εξ , και
τα εκ των πλευρών κανονοστάσια του Κοραή και Γουλιέλμου Τέλλου και Κοτζίκου
επέφερον μεγίστην ζημίαν εις τους πλησίον εχθρικούς προμαχώνας…”
Αμέτρητες , φρικτές και αιματηρότατες οι
καθημερινές μάχες που δόθηκαν στη Φραγκλίνου για την κυριαρχία της . Για το λόγο αυτό πήρε
και το όνομα Τερρίμπιλε και Πλατεία
Νίκης . Δεν ήταν λίγες οι φορές που τα τουρκικά μπαϊράκια καρφώθηκαν επάνω στα τείχη της Τερρίμπιλε δίνοντας τη χαρά στο Κιουταχή ότι κυρίευσε το
Μεσολόγγι . Κι άλλες τόσες οι φορές που οι Έλληνες αγωνιστές τους απώθησαν και
τους κατέσφαξαν. Ας δούμε πώς
περιέγραψαν κάποιες από αυτές τις μάχες οι Νικόλαος Κασομούλης , Σπυρομήλιος ,
Αρτέμιος Μίχος και τα « Ελληνικά χρονικά ».
Στις 21 Ιουλίου του 1825 σε μία από τις σφοδρότερες μάχες ο Σπύρομήλιος και
τα τα « Ελληνικά Χρονικά » χαρακτηριστικά αναφέρουν : “ Καθώς άρχισεν δε η αυγή της εικοστής πρώτης να ρίπτη τας ακτίνας της
εις τον ορίζοντα μας, τόσον ώστε μόλις
εδύνατο να διακρίνη τινάς τα ενωπιών του αντικείμενα , αιφνής μας έσεισεν η γης
, και εικούσθη κρότος μέγας εις την Τερρίμπιλε , διότι οι Τούρκοι έβαλον πυρ
εις μίαν υπόνομον που είχον κατασκευάσει εις την πρώτην γωνίαν αυτού του
κανονοστασίου … Συγχρόνως ώρμησαν τότε και
εις τας τέσσαρας γωνίας Τερρίμπιλε , Μεγάλη Τάμπια , Μακρή και Γερμανών
και έστησαν τας σημαίας των επάνωθεν των, οι δε σκοποί μας αμέσως κατά
παραγγελία εις τους αντιπρομαχώνας …” ( Σπυρομήλιος )
“
Επροσπάθησαν οι εχθροί να
εφορμήσωσι μετά το στήσιμον των σημαίων
και να εξουσιάσωσι τα κανονοστάσια μας ταύτα , αλλά τα γενναία όπλα των
καρτεροψύχων Ελλήνων , οίτινες εκ των πλευρών του περιτειχίσματος και εκ των
έσωθεν αντιπρομαχώνων εμάχοντο με του θανάτου την απόφασιν και με γενναιότητα
απαραδειγμάτιστον , όχι μόνον τους εμπόδισαν να προχωρήσωσιν , αλλά και 500
περίπου κατεσκότωσαν , πολλοτάτους επλήγωσαν, ικανάς των σημαίων της ημισελίνου και όχι
ολίγα όπλα και άλλα λάφυρα αφήρπασαν , και τους λοιπούς βαρβάρους τελευταίον
μετά δύο ήμισυ ωρών μάχην κατεδίωξαν…Εις δε τους εχθρικούς προμαχώνας , εις τας
γεμισθίσας τάφρους , και εις τα έξω μέρη του περιτειχίσματος μας έμειναν
κειτόμενα και κατασκορπισμένα πολλάκις των εχθρικών πτωμάτων…” ( Ελληνικά Χρονικά αρ.φύλ.56-60, 29 Ιουλίου 1825)
Στις 19 Αυγούστου 1825 σε μια άλλη επική μάχη οι
Έλληνες κατάφεραν μέσα σε δώδεκα ώρες να
καταστρέψουν μπροστά στη Τερρίμπιλε το «Ύψωμα της Ενώσεως » για το οποίο οι
Τούρκοι είχαν χρειαστεί σαράντα
ολόκληρες μέρες για να το κατασκευάσουν.
“ Ο
πολιορκητής ως είρηται , με το κύλιμα του χώματος εγέμισε την τάφρον του κανονοστασίου
Τερρίμπιλε και ούτως εγκατεστάθη εν αυτώ , των Ελλήνων αποσυρθέντων εις τον
κατασκευασθέντα αντιπρομαχώνα , αλλά ο εχθρός εξηκολούθει ακαταπαυσάτως το
έργον δια να γεμίση και την τάφρον του αντιπρομαχώνος τούτου. Τότε δε ο
υποσωματάρχης Παναγιώτης Σωτηρόπουλος Κραβαρίτης εμηχανέυθη υπογείως να κλέπτη
χώμα , εις τρόπον ώστε ο σκοπός του εχθρού εματαιούτο. Περί δε την 19 Αυγούστου
, έθεσεν υπό τον απομείναντα όγκον του χώματος τρεις βόμβες της μεγαλυτέρας διαμέτρου , μεταδώσαντες δε εις αυτάς το πυρ
περί την μεσημβρίαν , και αναποδογυρλισνατες τον σωρόν , ώρμησαν οι Έλληνες ξιφήρεις και έτρεψαν τους εχθρούς εις φυγήν ,
κυριεύσαντες όλον εκείνον το μέρος…” ( Αρτέμιου Μίχου απομνημονεύματα )
“ … Οι
Έλληνες αφού κατέστρεψαν και επιπέδωσαν τας εν τω Φραγκλίνω κολοσσαίας των
βαρβάρων εργασίας , εφώρμησαν τελευταίον και εις το άκρον του υψώματος της
ενώσεως , ένθα έγινεν η μάχη πλέον πεισματική …Η μάχη διήρκησε τοιουτοτρόπως
έως των μεσονυκτίων . Οι Έλληνες θριαμβεύσαντες
έγιναν κύριοι ολόκληρου του κανονοστασίου … Όσον από μέρους μας
εστερήθημεν εις τη μάχην ταύτην 20 μάρτυρας , έμειναν δε και 45 πληγωμένοι
ήρωες …. Οι δε εχθροί εφόρτωσαν με πτώματα υπερ τους εκατόν ίππους και ημιόνους
και τα μετακόμιζον εις τα άνω να τα θάψωσιν…” ( Ελληνικά χρονικά , αρ. φύλ. 67,
22 Αυγούστου 1825 )
Τέλος στις 9 Σεπτεμβρίου 1825 τα «Ελληνικά Χρονικά» και ο Κασομούλης γράφουν
: “ προ τινών ημερών είχομεν κατασκευάσει
υπόνομον δια να κάμωμεν να πηδήση εις τον αέρα το στεφάνωμα το προχώματος του
Φραγκλίνου , και να ανατρέψωμεν τα εις το ενδότερον του αθανάτου τούτου
κανονοστασίου εχθρικάς εργασίας …”
(Ελληνικά
Χρονικά αρ.φυλ. 73 , 12 Σεπεμβρίου 1825 )
“ … Eσυνάχθησαν ( οι Τούρκοι ) , εγιόμωσαν αι θέσεις , δεν τους
χωρούσαν τα χαρακώματα και άκουγες έναν βρασμό μέσα εις αυτά ωσαν του μελισσιού
. Αφού εσωρεύθησαν τόσον πλήθος και περίμεναν την έξοδόν μας και εσωρεύθησαν
και ως δύο χιλιάδες ακόμη επάνω εις το χώμα ( της Ενώσεως ) όπου έμελλεν να
εκραγή η υπόνομος , βάνειν φωτιά ο Κώστας , και επειδή ήτον αυτή βαθέα σκαμμένη,
κυκλοειδώς διευθυνομένη , καλά κτισμένη , το μπαρούτι πολύ , καθώς έφθασεν το
πυρ, εως να έβγη από τα σπλάχνα της γης , άρχισεν να σείη και να κλονίζη όλον
το Φρούριον , και να ακούγονται τα τριξίματα του Φρουρίου και των σπιτιών της
πόλεως ωσάν στεναγμός κανενός θηρίου μυθολογούμενου , ωσάν τρομερός σεισμός ,
ώστε εφόβισεν και ημάς και επέσαμεν , από την τρεμούλαν της γης , όλοι κάτω.
Μετά τον σεισμόν , εβγήκεν ένας βρόντος τόσον τρομερός , ώστε μας κούφανεν .
Κοιτάζομεν τον ανήφορον προς τον ουρανόν , και βλέπομεν ένα πλήθος σώματα μπαλώματα
, αναβαίνοντα με τον σκοτεινότατον και υλώδη καπνόν. Σκέλη , ποδάρια , κεφάλια
, μισούς ανθρώπους , μπούτια , χέρια , εντόσθια έπεσαν προς ημάς και άλλα προς
τους εχθρούς.Μόλις έπεσαν κάτω τούτα και συνελθόντες οι « Ξιφήρεις» , αμέσως
πηδήσαντες έξω , επέπεσαν κατά των εχθρικών χαρακωμάτων… Εφευγον οι Τούρκοι
ωσάν αγέλη , ωσάν καταδιωκόμενοι από αστραπήν και οργήν θεϊκήν…” ( Νικόλαος Κασομούλης , Στρατιωτικά
Ενθυμήματα )
Οι σφοδρότατες μάχες που έγιναν για την ανακατάληψη
της Τερρίμπιλε συγκλόνισαν όλη την Ελλάδα . Οι ειδήσεις ταξιδεύουν σε όλο τον
κόσμο προκαλώντας δέος για τον αγώνα των Μεσολογγιτών. Ο Αύγουστος Φαμπρ στο βιβλίο του « Η Ιστορία
της Πολιορκίας του Μεσολογγίου » γράφει : “
Ο κίνδυνος που είχαν περιφρονήσει ,φαινότανε στα μάτια τους κάθε μέρα και
μικρότερος και η δόξα τους μεγάλωνε μέρα με τη μέρα . Όλη η Ελλάδα τιμούσε την
ανδρεία τους. Όλα τα ταχυδρομεία τους έφερναν και κάποια καινούργια έκφραση της
εθνικής αναγνώρισης . Συγκινήθηκαν ιδιαίτερα ( οι πολιορκημένοι ) όταν διάβασαν
την περιγραφή των δημόσιων εκδηλώσεων που έγιναν στο Ναύπλιο για να γιορτάσουν την απελευθέρωση του
λιμανιού τους και τα κατορθώματά τους στις δύο πρώτες εφόδους .”
Πράγματι στο Νάυπλιο στις 16 Αυγούστου 1825 προς
τιμήν της ηρωικής αντίστασης των
αγωνιστών του Μεσολογγίου γίνεται δοξολογία όπου παρίστανται σύσσωμη η
κυβέρνηση , οι αρχηγοί του στρατού και τεράστιο πλήθος πολιτών. Στη μεγαλειώδη
αυτή εκδήλωση ο Αθανάσιος Πολυζωίδης βγάζει λόγο όπου για πρώτη φορά αναφέρει το Μεσολόγγι ως
ιερή πόλη λέγοντας : “ Eις σε στρέφω τον λόγον μου, ώ πόλις ιερά του Μεσολογγίου. Ιεράν
σε ονομάζω και με σέβας βαθύτατον πατώ νοερώς σήμερον το έδαφος σου ,
συλλογιζόμενος τα τεράστια κατορθώματα , τα οποία τόσακις ήδη ενεργήθησαν εις
την περιφέρειαν σου…..Ιεράν σε ονομάζω και ιερά είσαι τω όντι , διότι από την
πρώτην αφετηρίαν του παρόντος αγώνος έμεινες ακέραια και αμίαντος , μηδέποτε
καταπατηθείσα από τους βεβήλους των βαρβάρων πόδας.
Ιεράν σε
ονομάζω διότι ηξιώθεις να έχης ζώντας μεν προμάχους , αποθανόντας δε ιερά
κειμήλια εναποτειθεμένα εις τους κόλπους σου , τους μεγαλητέρους άνδρας , όσοι
εις την Ελληνικήν ιστορίαν διαπρέπουσιν ….”
Έτσι γράφτηκε η ένδοξη ιστορία
μπροστά στη ντάπια του Φραγκλίνου. Θαμμένη τώρα ανάμεσα στις πολυκατοικίες , δεν θυμίζει σε τίποτα αυτόν τον ιερό τόπο ,
εκεί που έγιναν οι συγκλονιστικότερες μάχες κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Εκεί που σκοτώθηκαν δεκάδες Έλληνες και χιλιάδες Τούρκοι . Ξεχασμένη από όλους
μας στέκει εκεί περήφανη με το κανόνι της για να μας θυμίζει ότι κάποτε πρέπει
να την τιμήσουμε ξεχωριστά για να μάθουν οι νέοι γιατί ονομάστηκε και « Πλατεία
Νίκης» .
