Τα πλοία του
Μεσολογγίου απειλούν την Βενετική Κυριαρχία
Οι ναυτικοί των μεγάλων ναυτότοπων του Ιονίου εμφανίζονται να πραγματοποιούν στη Μεσόγειο κατά το πρώτο μισό του 18ου αιώνα ένα μέσο όρο επτά ταξιδίων ετησίως , ενώ στο δεύτερο μισό ένα μέσο όρο τριάντα ταξιδίων και με μέση διάρκεια τις τριάντα πέντε μέρες. Αξίζει δε να σημειώσουμε ότι την περίοδο 1780-1789 το Μεσολόγγι καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε όλη την Ελληνική επικράτεια με μέσο όρο περίπου 43 ταξίδια ετησίως , όταν η δεύτερη Κεφαλλονιά εμφανίζει μέσο όρο 26,1 και τρίτη η Ύδρα με μέσο όρο 20,8 ταξίδια ετησίως . ( στοιχεία από βάση δεδομένων Αμφιτρίτη )
Φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι μέχρι το 1800 ο στόλος του Μεσολογγίου είναι αυτός που ηγείται του ναυτικού εμπορίου και ειδικά στο Ιόνιο.Το γεγονός αυτό φυσικό ήταν να προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες στις ξένες δυνάμεις και ειδικά περισσότερο στην τότε Βενετική κυριαρχία .
Το 1745 ο Γάλλος πρόξενος της Άρτας Μπουϊγ στην αλληλογραφία του προς το Γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών έγραφε ( αναφερόμενος στο πρώτο Μεσολογγίτικο πλοίο που εισήλθε στη γραμμή της Ιταλίας ) : « Εις την ακτοπλοΐαν της σκάλας αυτής (γραμμή Ιταλίας) εισήλθε Ελληνικόν πλοίον από το Μεσολόγγι . Υπάρχουν εις το Μεσολόγγι περισσότερα από 50 μικρά πλοία ή ταρτάνες 1 ,2 έως και 180 τόνων χωρητικότητος , ικανά να αφαιρέσουν τη σκάλα αυτή από τα πλοία μας , όταν η ειρήνη αποκατασταθεί. Πρώτον , διότι όλοι οι έμποροι που ευρίσκονται εις την Μεσσήνην και εδώ είναι Έλληνες , ευχαρίστως προτιμώντες τους ομοεθνείς των. Δεύτερον , διότι υπό την σημαίαν αυτήν εξαιρούνται από τα προξενικά δικαιώματα , όπερ έχει μέγιστην σημασία . Άφ΄ης τα πλοία αυτά επέτυχον την άδεια του Μεγάλου Κυρίου της Μάλτας , ταξιδεύουν με πλήρην ασφάλειαν , χωρίς εμπόδια και χωρίς φόβον. .Αν τα πλοία αυτά συνήντων κάποια εμπόδια εις τον πλουν των , δεν θα προεκάλουν τη ζημίαν , την οποία είναι εις θέσιν να προκαλούν τώρα και περισσότερο εις το μέλλον , διότι το κακό θα επιδεινωθεί .Προκειμένου δια την σκάλα μας είναι εις θέσιν να μας κάμουν να την χάσωμεν εξ ολοκλήρου. »
Στις 30 Δεκεμβρίου του 1746 ο ίδιος πρόξενος σε άλλη αναφορά του γράφει : « Τα Μεσολογγίτικα πλοία κυριαρχούν , τώρα , απολύτως ,εις την ακτοπλοοίαν της σκάλας και δεν γίνεται πλέον λόγος δια καμμίαν άλλη σημαίαν .Υπάρχει εν εξ΄ αυτών που κυβερνάται από τον πλοιοκτήτην του Κωνσταντίνο Εμμανουήλ , ο οποίος έχει κάμει έξι ταξίδια από εδώ εις την Μάλταν και από την Μεσσήνην εδώ. Μόλις φεύγει ένα από τα πλοία αυτά φθάνει ένα άλλο. Μόνον έναν δραστικό μέσον θα τα εμποδίση να προχωρήσουν και εις άλλες σκάλες , εις τας οποίας ασφαλώς θα επεκταθούν... »
Ο σκοπός του ήταν προφανής , να ανακοπεί η κυριαρχία του Μεσολογγίου βάζοντας εμπόδια στα Μεσολογγίτικα πλοία .
Το ίδιο συμβαίνει και με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης όπου και εκεί καταγράφονται οι συχνότατες παρουσίες μεσολογγίτικων πλοίων , όπως το «Pollaca Missologiota» του Πέτρου Τσάλα , το ονομαζόμενον « Παναγία του Σπηλαίου» ( Madona de Mondo Spileo ) το οποίο κατέπλευσε στο λιμένα της Θεσσαλονίκης την 24η Απριλίου του 1762 με φορτίο εμπορευμάτων από τη Βενετία . Αποτέλεσμα της συχνότατης παρουσίας των μεσολογγίτικων πλοίων ήταν να κινδυνεύει με εξαφάνιση η Βενετική σημαία όπως έγραφε προς τις Βενετικές Αρχές ο πρόξενος της Θεσσαλονίκης Ιωσήφ Κωχ . ( Νέος Ελληνομνήμων Τόμος 8 ,σελ .225)
Οι Γάλλοι πρόξενοι στις επιστολές τους συνδέουν τις ναυτιλιακές μεταφορές με την εμπορική δραστηριότητα των Γιαννιωτών εμπόρων ,οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τα χαμηλότερα μεταφορικά έξοδα που προσέφεραν οι Μεσολογγίτες , τους προτιμούσαν ως μεταφορείς. Επιπλέον σημειώνουν την προστασία που πρόσφερε ο Μεγάλος Μάγιστρος της Μάλτας στους Μεσολογγίτες και στους Έλληνες ναυτικούς επιτρέποντας τους να φέρουν τη σημαία της Μάλτας .
Τα Μεσολογγίτικα πλοία εντοπίζονται ακόμα και στη Σικελία ( Μεσσίνα ),παρόλο που το 1743 έχει ξεσπάσει εκεί μια τρομερή επιδημία πανώλης . Ο κίνδυνος διάδοσης επιδημικών ασθενειών στη Νότια Ιταλία λόγω της πανώλης αποτέλεσε ένα ισχυρότατο κίνητρο για τη δημιουργία υγειονομικών δομών.Η μελέτη και η ανάλυση των διαφόρων εγγράφων του σικελικού υγειονομικού συστήματος έφερε στην επιφάνεια αρκετές καταγραφές ταξιδίων μεσολογγίτικων πλοίων προς τη Σικελία .
Σε έγγραφα που έχουν εντοπισθεί αναφέρεται ότι στις 16 Ιουνίου 1744 δύο ελληνικά πλοία από το Μεσολόγγι έφτασαν στις ακτές της Μεσσίνα στην τοποθεσία La Grotta , φορτωμένα με σιτάρι και πλήρωμα το πρώτο 13 άνδρες και καπετάνιο τον Γιώργο Μαυρίτο και το δεύτερο με πλήρωμα 11άνδρες και καπετάνιο κάποιον ονόματι Δημήτριο.
Δύο επιπλέον πλοία προερχόμενα από το Μεσολόγγι έφτασαν στις 24 Ιούνη του 1744 στην περιοχή Riviera del Ringo με φορτίο σιτηρών , χοιρομέρια και άλλα τρόφιμα προορισμένα για Έλληνες εμπόρους της Μεσσίνα .Το πρώτο πλοίο είχε επιβιβάσει δεκατρία άτομα , μαζί με τον ιδιοκτήτη του Αναστάσιο Διπλάνη και το δεύτερο έντεκα άτομα και τον ιδιοκτήτη του Σπυρίδωνα Κουρκουμέλη.
Το 1745 εντοπίστηκε το πλοίο Αγία Αικατερίνη του Γιάννη Κουρκουμέλη , το οποίο ύστερα από ένα ταξίδι έντεκα ημερών από το Μεσολόγγι έφτασε στη περιοχή Riviera del Ringo .
Τον Ιούνιο του 1762 διατάχτηκε η εκδίωξη του πλοίου Άγιος Μιχαήλ ιδιοκτησίας του μεσολογγίτη Πέδακου . Το 1791 ο καπετάνιος Γιάννης Ιγγλέσης έκανε δύο ταξίδια από το Μεσολόγγι προς τη Μεσσίνα με μια πολάκα .
Η καταστροφή του στόλου
Όμως στις 10 Απριλίου του 1770 , στην διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (Ορλωφικά ) όλα τα Μεσολογγίτικα πλοία που είχαν ριχτεί στον αγώνα , πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν από Δουλτσινιώτες πειρατές που είχε εξοπλίσει η Οθωμανική αυτοκρατορία . Ολόκληρος ο Μεσολογγίτικος στόλος , αγκυροβολημένος στο λιμάνι πυρπολείται , όπως και η ίδια η πόλη.
Ο Γάλλος πρόξενος του προξενείου της Πάτρας Rose σε επιστολή του προς τον υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας Ghoiseul γράφει : « Έβλεπον επί τρεις ημέρας και νύκτας να καίγεται η πόλις του Μεσολογγίου , της οποίας δωδεκακίσχιλιοι εκ των κατοίκων, εσώθησαν από την σφαγήν καταφύγοντες εις την Επτάνησον. Και τα ογδοήκοντα πλοία του Μεσολογγίου αποτεφρώθησαν …, Το έγκλημα τούτο υπήρξεν έργον των Δουλτσινιωτών, οι οποίοι κατέστρεψαν και την μικραν πόλιν του Αιτωλικού και ηχμαλώτισαν τους κατοίκους του… »
Ο Κωστής Παλαμάς στους « Καημούς της Λιμνοθάλασσας », στο ποιήμα « Μια Παράδοση » γράφει σχετικά :
“ Μα ήταν τα χρόνια δίσεχτα , ο Σουλτάνος
αλύπητος , ραγιάς πάντα ο λαός .
Να ο λυτρωτής ο Μόσκοβος . Και πρώτος
κουρσάρος πάλε εσύ και αρματωλός .
Κι είπες της λίμνης : _ Kάμε το το βιός σου
καράβια και μπουρλότα . Kαι φωτιά
Κι είπες της γης σου : _ Δός μου παλληκάρια
Το σπίτι στάχτη , θάλασσα , βουνά .
Κι ο λυτρωτής ο Μόσκοβος ο πλάνος
πάει με τα διαβατάρικα πουλιά .
Λιμνοθάλασσα , λιάπικο χατζάρι
σ΄ αλικοβάφει . Θάνατος κ΄ερμιά.
Κι εσύ κουρσάρε , δάσκαλε , ξωμάχε,
Κλέφτη, πραμματευτή , που τριγυρνάς ;
Ασκητής ρασοφόρος τ΄Αγιονόρους
στοχάζεσαι και δέεσαι .Καρτεράς.”
Ο Μεσολογγίτικος στόλος όμως μέσα σε λίγα χρόνια ξαναφτιάχτηκε από την αρχή. Μάλιστα την δεκαετία 1780-1789 φαίνεται ότι ο στόλος αυξήθηκε στα 134 πλοία σύμφωνα με τα στοιχεία του ερευνητικού προγράμματος Αμφιτρίτης. Επιπλέον φαίνεται ότι τα μεσολογγίτικα πλοία συνέχισαν να επισκέπτονται τα λιμάνια της Βαλέτας , της Τεργέστης και του Λιβόρνο , μεταφέροντας σιτηρά , τυρί και ξυλεία .
Η παρακμή και τα αίτια αυτής
Ο εμπορικός στόλος του Μεσολογγίου συνέχισε τη δράση του έως τη δεκαετία του 1810 , όπου τα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των πλοίων μειώνεται κατακόρυφα . Το 1805 ο περιηγητής Edward Dodwell , ο οποίος επισκέφθηκε το Μεσολόγγι αναφέρει ότι « η πόλη ζούσε από τη ναυτιλία .Είχε δεκαέξι –δεκαεπτά εμπορικά καράβια που πήγαιναν στα λιμάνια της Ιταλίας , του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας . Οι εξαγωγές ήταν λάδι , δημητριακά , μαλλί ,τυρί , λινάρι , βαμβάκι , κρασί, αλάτι και βελανίδια . Τα βελανίδια , οι χαμάδες όπως τα έλεγαν οι ντόπιοι , αγοράζονταν 13 σκούδα το χιλιόλιτρο ( 375 οκάδες ) μαζί μα τα φορτωτικά και την προμήθεια που ήταν δύο τοις εκατό . Οι εξαγωγές βαλανιδιών έφταναν τα 500 μεζούρια ( μικρά δοχεία ) το χρόνο.
Στις 13 Ιούνιου του 1805 ο Άγγλος λοχαγός Μartin Leake επισκέφθηκε το Μεσολόγγι και γράφει ότι « η πόλη έχει πέρι τις χίλιες οικογένειες και η μεγάλη ποικιλία των σπιτιών δείχνει και την οικονομική τους κατάσταση….Η αλιεία και το εμπόριο των ψαριών απέδιδε αρκετά στους Μεσολογγίτες . Οι εξαγωγές της πόλης ήταν φρέσκα , μισοαλατισμένα ή τελείως αλατισμένα ψάρια 200.000 λίτρες ( λίτρα) το χρόνο , 5.000 βαρέλια λάδι κάθε δύο χρόνια , 1500 βαρέλια κρασί , 300.000 λίτρες σταφίδα , που κατά ένα μέρος παραγόταν στη πεδιάδα του Βραχωρίου , 1000 οκάδες μετάξι και όλο το πλεόνασμα των δημητριακών της νότιας Αιτωλίας»
Τέλος ο Γάλλος πρόξενος Fr. Pouqueville επισκεπτόμενος το Μεσολόγγι το 1813 υπολογιζει τον συνολικό αριθμό των πλοίων σε 18 μεγάλες βάρκες χωρητικότητας 20 τόνων καθεμιά και σε μία πολάκα .Στον κατάλογο δε που συνέταξε ο Pouqueville το 1815 με τον Ελληνικό στόλο δεν αναφέρει καθόλου το Μεσολόγγι.
Ποιος είναι όμως ο λόγος που χάθηκε ο στόλος του Μεσολογγίου ;
Μάλλον το γεγονός αυτό πρέπει να συνδεθεί με τις πολιτικές του Αλί Πασά των Ιωαννίνων , ο οποίος στις αρχές του 19ου αιώνα έλαβε μέτρα κατά της ναυτιλιακής κίνησης του Μεσολογγίου και του στόλου του , προκειμένου να προωθήσει τα αγγλικό εμπόριο μέσω του λιμανιού της Πάτρας . Ο Στασινόπουλος το 1925 στο βιβλίο του « Το Μεσολόγγι » γράφει : « Ο Αλής εδημιούργησε πολεμικόν ναυτικόν προς φύλαξι των παραλίων του και εμπορικόν προς μεταφορά σιτηρών προ πάντων, επί των οποίων εκερδοσκόπει. Είχεν ανάγκην αξιωματικών και ναυτών διά τον στόλον του. Ήρχισε τότε να αναφαίνεται το ναυτικόν του Γαλαξειδίου , υποστηριζόμενον από τους πλούσιους εμπόρους των Πατρών. Οι Γαλαξειδιώται εκέρδισαν την εμπιστοσύνην του Αλή. Εχορήγησε προς αυτούς μεγάλας ευκολίας και προνόμια , προσέλαβε από αυτούς στην ναυτικήν του υπηρεσίαν , και δια να λείψη ο μεταξύ αυτών και των Μεσολογγιτών συναγωνισμός , εξήσκησε κατά τούτων τας μεγαλυτέρας πιέσεις . Ήμπόδιζε τα πλοία των να αναχωρήσουν από το Μεσολόγγι ή όταν κατέπλεαν εις το λιμένα τα συνελάμβανε και ανήρπαζε τα πληρώματά των , εφυλάκιζε και εφόνευε τους πλοιάρχους , και τους ναύτας ετοποθέτει εις τα ιδικά του πλοία , τα δε πλοία εκείνων έμειναν αραγμένα έως ότου τα διελύεν η θάλασσα. Ο Γερουσιαστής Παπαπολίτης έλεγε προς τον μακαρίτην στρατηγόν Νικ.Μακρήν ότι είχεν ιδεί εις τα Τροιζόνια εγκαταλελειμμένα 7 Μεσολογγίτικα καράβια , τα οποία εσάπισαν εις την θάλασσαν. Ευρίσκοντο προσέτι υπό την μάστιγαν των πειρατών , οι οποίοι , επί της Επτανησιακής δημοκρατίας περιεθάλποντο από τους Ιονίους .Τα πλοία τότε ήσαν πολυδάπανα , διότι διετήρουν ένεκα πειρατείας , πυροβολικόν και μεγάλον πλήρωμα. Αι δαπάναι αυταί , αι πειρατείαι , αι λεηλασίαι του Αλή, οι φόροι, αι καταδιώξεις , ο περιορισμός του εμπορίου ,το οποίον κατά τον Dodwell ,ένεκα του Αλή παρήκμασε και ο συναγωνισμός προς τους πλεονεκτούντας Γαλαξειδιώτας ,επέφεραν τας χρηματικάς στενοχώριας των πλοιοκτητών , τας πτωχεύσεις των, την μοιραίαν δε παρακμήν και του νέου τούτου ναυτικού του Μεσολογγίου. Ούτως άλλα μεν πλοία επωλήθησαν ,άλλα κατεστράφησαν εις ξένους λιμένας ,εις την Μήλον, εν παραδείγματι ,άλλα διέλυσεν η θάλασσα , οι δε ναύται εναυτολογήθησαν εις ξένα πλοία .»
Κλείνοντας μόνο να αναφέρουμε ότι τα συνολικά ταξίδια που πραγματοποίησαν οι Μεσολογγίτες καπετάνιοι το διάστημα 1700-1821 είναι 1766 σε σύνολο 10.911 ταξιδίων που πραγματοποιήθηκαν την ίδια εποχή σε όλη την Ελλάδα ( 16,2% ). Περισσότερα ταξίδια καταγράφησαν μόνο από την Κεφαλλονιά ( 2050 ταξίδια ) και την Ύδρα (1940 ταξίδια ).
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το Μεσολόγγι αποτέλεσε κυρίαρχο ναυτιλιακό κέντρο τον 18ο αιώνα στον Ελλαδικό χώρο έχοντας αναπτύξει την πρώτη οργανωμένη εμπορική ναυτιλία .
Βιβλιογραφία :
Τζελίνα Χαρλαύτη & Κατερίνα Παπακωνσταντίνου (Ερευνητικό πρόγραμμα ¨Αμφιτρίτης¨ του τμήματος Ιστορίας του Ιόνιου Πανεπιστημίου « Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821 »
Χρήστος Γ. Ευαγγελάτος « Ιστορία του Μεσολογγίου »
Κ.Α. Στασινόπουλος ( 1926) « Το Μεσολόγγι »
Ευθύμιος Α. Πριόβολος « Η Αιτωλοακαρνανία με τα μάτια των περιηγητών»
Paolo Paruta « Storia della Guerra di Cipro »
Edward Dodwell «A Classical and Topographical Tour Through Greece During the Years 1801 , 1805 and 1806 »
Κωνσταντίνα Μπάδα " Οι ψαράδες της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου ( 18ος - 20ος αιώνας ) "
Οι ναυτικοί των μεγάλων ναυτότοπων του Ιονίου εμφανίζονται να πραγματοποιούν στη Μεσόγειο κατά το πρώτο μισό του 18ου αιώνα ένα μέσο όρο επτά ταξιδίων ετησίως , ενώ στο δεύτερο μισό ένα μέσο όρο τριάντα ταξιδίων και με μέση διάρκεια τις τριάντα πέντε μέρες. Αξίζει δε να σημειώσουμε ότι την περίοδο 1780-1789 το Μεσολόγγι καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε όλη την Ελληνική επικράτεια με μέσο όρο περίπου 43 ταξίδια ετησίως , όταν η δεύτερη Κεφαλλονιά εμφανίζει μέσο όρο 26,1 και τρίτη η Ύδρα με μέσο όρο 20,8 ταξίδια ετησίως . ( στοιχεία από βάση δεδομένων Αμφιτρίτη )
Φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι μέχρι το 1800 ο στόλος του Μεσολογγίου είναι αυτός που ηγείται του ναυτικού εμπορίου και ειδικά στο Ιόνιο.Το γεγονός αυτό φυσικό ήταν να προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες στις ξένες δυνάμεις και ειδικά περισσότερο στην τότε Βενετική κυριαρχία .
Το 1745 ο Γάλλος πρόξενος της Άρτας Μπουϊγ στην αλληλογραφία του προς το Γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών έγραφε ( αναφερόμενος στο πρώτο Μεσολογγίτικο πλοίο που εισήλθε στη γραμμή της Ιταλίας ) : « Εις την ακτοπλοΐαν της σκάλας αυτής (γραμμή Ιταλίας) εισήλθε Ελληνικόν πλοίον από το Μεσολόγγι . Υπάρχουν εις το Μεσολόγγι περισσότερα από 50 μικρά πλοία ή ταρτάνες 1 ,2 έως και 180 τόνων χωρητικότητος , ικανά να αφαιρέσουν τη σκάλα αυτή από τα πλοία μας , όταν η ειρήνη αποκατασταθεί. Πρώτον , διότι όλοι οι έμποροι που ευρίσκονται εις την Μεσσήνην και εδώ είναι Έλληνες , ευχαρίστως προτιμώντες τους ομοεθνείς των. Δεύτερον , διότι υπό την σημαίαν αυτήν εξαιρούνται από τα προξενικά δικαιώματα , όπερ έχει μέγιστην σημασία . Άφ΄ης τα πλοία αυτά επέτυχον την άδεια του Μεγάλου Κυρίου της Μάλτας , ταξιδεύουν με πλήρην ασφάλειαν , χωρίς εμπόδια και χωρίς φόβον. .Αν τα πλοία αυτά συνήντων κάποια εμπόδια εις τον πλουν των , δεν θα προεκάλουν τη ζημίαν , την οποία είναι εις θέσιν να προκαλούν τώρα και περισσότερο εις το μέλλον , διότι το κακό θα επιδεινωθεί .Προκειμένου δια την σκάλα μας είναι εις θέσιν να μας κάμουν να την χάσωμεν εξ ολοκλήρου. »
Στις 30 Δεκεμβρίου του 1746 ο ίδιος πρόξενος σε άλλη αναφορά του γράφει : « Τα Μεσολογγίτικα πλοία κυριαρχούν , τώρα , απολύτως ,εις την ακτοπλοοίαν της σκάλας και δεν γίνεται πλέον λόγος δια καμμίαν άλλη σημαίαν .Υπάρχει εν εξ΄ αυτών που κυβερνάται από τον πλοιοκτήτην του Κωνσταντίνο Εμμανουήλ , ο οποίος έχει κάμει έξι ταξίδια από εδώ εις την Μάλταν και από την Μεσσήνην εδώ. Μόλις φεύγει ένα από τα πλοία αυτά φθάνει ένα άλλο. Μόνον έναν δραστικό μέσον θα τα εμποδίση να προχωρήσουν και εις άλλες σκάλες , εις τας οποίας ασφαλώς θα επεκταθούν... »
Ο σκοπός του ήταν προφανής , να ανακοπεί η κυριαρχία του Μεσολογγίου βάζοντας εμπόδια στα Μεσολογγίτικα πλοία .
Το ίδιο συμβαίνει και με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης όπου και εκεί καταγράφονται οι συχνότατες παρουσίες μεσολογγίτικων πλοίων , όπως το «Pollaca Missologiota» του Πέτρου Τσάλα , το ονομαζόμενον « Παναγία του Σπηλαίου» ( Madona de Mondo Spileo ) το οποίο κατέπλευσε στο λιμένα της Θεσσαλονίκης την 24η Απριλίου του 1762 με φορτίο εμπορευμάτων από τη Βενετία . Αποτέλεσμα της συχνότατης παρουσίας των μεσολογγίτικων πλοίων ήταν να κινδυνεύει με εξαφάνιση η Βενετική σημαία όπως έγραφε προς τις Βενετικές Αρχές ο πρόξενος της Θεσσαλονίκης Ιωσήφ Κωχ . ( Νέος Ελληνομνήμων Τόμος 8 ,σελ .225)
Οι Γάλλοι πρόξενοι στις επιστολές τους συνδέουν τις ναυτιλιακές μεταφορές με την εμπορική δραστηριότητα των Γιαννιωτών εμπόρων ,οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τα χαμηλότερα μεταφορικά έξοδα που προσέφεραν οι Μεσολογγίτες , τους προτιμούσαν ως μεταφορείς. Επιπλέον σημειώνουν την προστασία που πρόσφερε ο Μεγάλος Μάγιστρος της Μάλτας στους Μεσολογγίτες και στους Έλληνες ναυτικούς επιτρέποντας τους να φέρουν τη σημαία της Μάλτας .
Τα Μεσολογγίτικα πλοία εντοπίζονται ακόμα και στη Σικελία ( Μεσσίνα ),παρόλο που το 1743 έχει ξεσπάσει εκεί μια τρομερή επιδημία πανώλης . Ο κίνδυνος διάδοσης επιδημικών ασθενειών στη Νότια Ιταλία λόγω της πανώλης αποτέλεσε ένα ισχυρότατο κίνητρο για τη δημιουργία υγειονομικών δομών.Η μελέτη και η ανάλυση των διαφόρων εγγράφων του σικελικού υγειονομικού συστήματος έφερε στην επιφάνεια αρκετές καταγραφές ταξιδίων μεσολογγίτικων πλοίων προς τη Σικελία .
Σε έγγραφα που έχουν εντοπισθεί αναφέρεται ότι στις 16 Ιουνίου 1744 δύο ελληνικά πλοία από το Μεσολόγγι έφτασαν στις ακτές της Μεσσίνα στην τοποθεσία La Grotta , φορτωμένα με σιτάρι και πλήρωμα το πρώτο 13 άνδρες και καπετάνιο τον Γιώργο Μαυρίτο και το δεύτερο με πλήρωμα 11άνδρες και καπετάνιο κάποιον ονόματι Δημήτριο.
Δύο επιπλέον πλοία προερχόμενα από το Μεσολόγγι έφτασαν στις 24 Ιούνη του 1744 στην περιοχή Riviera del Ringo με φορτίο σιτηρών , χοιρομέρια και άλλα τρόφιμα προορισμένα για Έλληνες εμπόρους της Μεσσίνα .Το πρώτο πλοίο είχε επιβιβάσει δεκατρία άτομα , μαζί με τον ιδιοκτήτη του Αναστάσιο Διπλάνη και το δεύτερο έντεκα άτομα και τον ιδιοκτήτη του Σπυρίδωνα Κουρκουμέλη.
Το 1745 εντοπίστηκε το πλοίο Αγία Αικατερίνη του Γιάννη Κουρκουμέλη , το οποίο ύστερα από ένα ταξίδι έντεκα ημερών από το Μεσολόγγι έφτασε στη περιοχή Riviera del Ringo .
Τον Ιούνιο του 1762 διατάχτηκε η εκδίωξη του πλοίου Άγιος Μιχαήλ ιδιοκτησίας του μεσολογγίτη Πέδακου . Το 1791 ο καπετάνιος Γιάννης Ιγγλέσης έκανε δύο ταξίδια από το Μεσολόγγι προς τη Μεσσίνα με μια πολάκα .
Η καταστροφή του στόλου
Όμως στις 10 Απριλίου του 1770 , στην διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (Ορλωφικά ) όλα τα Μεσολογγίτικα πλοία που είχαν ριχτεί στον αγώνα , πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν από Δουλτσινιώτες πειρατές που είχε εξοπλίσει η Οθωμανική αυτοκρατορία . Ολόκληρος ο Μεσολογγίτικος στόλος , αγκυροβολημένος στο λιμάνι πυρπολείται , όπως και η ίδια η πόλη.
Ο Γάλλος πρόξενος του προξενείου της Πάτρας Rose σε επιστολή του προς τον υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας Ghoiseul γράφει : « Έβλεπον επί τρεις ημέρας και νύκτας να καίγεται η πόλις του Μεσολογγίου , της οποίας δωδεκακίσχιλιοι εκ των κατοίκων, εσώθησαν από την σφαγήν καταφύγοντες εις την Επτάνησον. Και τα ογδοήκοντα πλοία του Μεσολογγίου αποτεφρώθησαν …, Το έγκλημα τούτο υπήρξεν έργον των Δουλτσινιωτών, οι οποίοι κατέστρεψαν και την μικραν πόλιν του Αιτωλικού και ηχμαλώτισαν τους κατοίκους του… »
Ο Κωστής Παλαμάς στους « Καημούς της Λιμνοθάλασσας », στο ποιήμα « Μια Παράδοση » γράφει σχετικά :
“ Μα ήταν τα χρόνια δίσεχτα , ο Σουλτάνος
αλύπητος , ραγιάς πάντα ο λαός .
Να ο λυτρωτής ο Μόσκοβος . Και πρώτος
κουρσάρος πάλε εσύ και αρματωλός .
Κι είπες της λίμνης : _ Kάμε το το βιός σου
καράβια και μπουρλότα . Kαι φωτιά
Κι είπες της γης σου : _ Δός μου παλληκάρια
Το σπίτι στάχτη , θάλασσα , βουνά .
Κι ο λυτρωτής ο Μόσκοβος ο πλάνος
πάει με τα διαβατάρικα πουλιά .
Λιμνοθάλασσα , λιάπικο χατζάρι
σ΄ αλικοβάφει . Θάνατος κ΄ερμιά.
Κι εσύ κουρσάρε , δάσκαλε , ξωμάχε,
Κλέφτη, πραμματευτή , που τριγυρνάς ;
Ασκητής ρασοφόρος τ΄Αγιονόρους
στοχάζεσαι και δέεσαι .Καρτεράς.”
Ο Μεσολογγίτικος στόλος όμως μέσα σε λίγα χρόνια ξαναφτιάχτηκε από την αρχή. Μάλιστα την δεκαετία 1780-1789 φαίνεται ότι ο στόλος αυξήθηκε στα 134 πλοία σύμφωνα με τα στοιχεία του ερευνητικού προγράμματος Αμφιτρίτης. Επιπλέον φαίνεται ότι τα μεσολογγίτικα πλοία συνέχισαν να επισκέπτονται τα λιμάνια της Βαλέτας , της Τεργέστης και του Λιβόρνο , μεταφέροντας σιτηρά , τυρί και ξυλεία .
Η παρακμή και τα αίτια αυτής
Ο εμπορικός στόλος του Μεσολογγίου συνέχισε τη δράση του έως τη δεκαετία του 1810 , όπου τα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των πλοίων μειώνεται κατακόρυφα . Το 1805 ο περιηγητής Edward Dodwell , ο οποίος επισκέφθηκε το Μεσολόγγι αναφέρει ότι « η πόλη ζούσε από τη ναυτιλία .Είχε δεκαέξι –δεκαεπτά εμπορικά καράβια που πήγαιναν στα λιμάνια της Ιταλίας , του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας . Οι εξαγωγές ήταν λάδι , δημητριακά , μαλλί ,τυρί , λινάρι , βαμβάκι , κρασί, αλάτι και βελανίδια . Τα βελανίδια , οι χαμάδες όπως τα έλεγαν οι ντόπιοι , αγοράζονταν 13 σκούδα το χιλιόλιτρο ( 375 οκάδες ) μαζί μα τα φορτωτικά και την προμήθεια που ήταν δύο τοις εκατό . Οι εξαγωγές βαλανιδιών έφταναν τα 500 μεζούρια ( μικρά δοχεία ) το χρόνο.
Στις 13 Ιούνιου του 1805 ο Άγγλος λοχαγός Μartin Leake επισκέφθηκε το Μεσολόγγι και γράφει ότι « η πόλη έχει πέρι τις χίλιες οικογένειες και η μεγάλη ποικιλία των σπιτιών δείχνει και την οικονομική τους κατάσταση….Η αλιεία και το εμπόριο των ψαριών απέδιδε αρκετά στους Μεσολογγίτες . Οι εξαγωγές της πόλης ήταν φρέσκα , μισοαλατισμένα ή τελείως αλατισμένα ψάρια 200.000 λίτρες ( λίτρα) το χρόνο , 5.000 βαρέλια λάδι κάθε δύο χρόνια , 1500 βαρέλια κρασί , 300.000 λίτρες σταφίδα , που κατά ένα μέρος παραγόταν στη πεδιάδα του Βραχωρίου , 1000 οκάδες μετάξι και όλο το πλεόνασμα των δημητριακών της νότιας Αιτωλίας»
Τέλος ο Γάλλος πρόξενος Fr. Pouqueville επισκεπτόμενος το Μεσολόγγι το 1813 υπολογιζει τον συνολικό αριθμό των πλοίων σε 18 μεγάλες βάρκες χωρητικότητας 20 τόνων καθεμιά και σε μία πολάκα .Στον κατάλογο δε που συνέταξε ο Pouqueville το 1815 με τον Ελληνικό στόλο δεν αναφέρει καθόλου το Μεσολόγγι.
Ποιος είναι όμως ο λόγος που χάθηκε ο στόλος του Μεσολογγίου ;
Μάλλον το γεγονός αυτό πρέπει να συνδεθεί με τις πολιτικές του Αλί Πασά των Ιωαννίνων , ο οποίος στις αρχές του 19ου αιώνα έλαβε μέτρα κατά της ναυτιλιακής κίνησης του Μεσολογγίου και του στόλου του , προκειμένου να προωθήσει τα αγγλικό εμπόριο μέσω του λιμανιού της Πάτρας . Ο Στασινόπουλος το 1925 στο βιβλίο του « Το Μεσολόγγι » γράφει : « Ο Αλής εδημιούργησε πολεμικόν ναυτικόν προς φύλαξι των παραλίων του και εμπορικόν προς μεταφορά σιτηρών προ πάντων, επί των οποίων εκερδοσκόπει. Είχεν ανάγκην αξιωματικών και ναυτών διά τον στόλον του. Ήρχισε τότε να αναφαίνεται το ναυτικόν του Γαλαξειδίου , υποστηριζόμενον από τους πλούσιους εμπόρους των Πατρών. Οι Γαλαξειδιώται εκέρδισαν την εμπιστοσύνην του Αλή. Εχορήγησε προς αυτούς μεγάλας ευκολίας και προνόμια , προσέλαβε από αυτούς στην ναυτικήν του υπηρεσίαν , και δια να λείψη ο μεταξύ αυτών και των Μεσολογγιτών συναγωνισμός , εξήσκησε κατά τούτων τας μεγαλυτέρας πιέσεις . Ήμπόδιζε τα πλοία των να αναχωρήσουν από το Μεσολόγγι ή όταν κατέπλεαν εις το λιμένα τα συνελάμβανε και ανήρπαζε τα πληρώματά των , εφυλάκιζε και εφόνευε τους πλοιάρχους , και τους ναύτας ετοποθέτει εις τα ιδικά του πλοία , τα δε πλοία εκείνων έμειναν αραγμένα έως ότου τα διελύεν η θάλασσα. Ο Γερουσιαστής Παπαπολίτης έλεγε προς τον μακαρίτην στρατηγόν Νικ.Μακρήν ότι είχεν ιδεί εις τα Τροιζόνια εγκαταλελειμμένα 7 Μεσολογγίτικα καράβια , τα οποία εσάπισαν εις την θάλασσαν. Ευρίσκοντο προσέτι υπό την μάστιγαν των πειρατών , οι οποίοι , επί της Επτανησιακής δημοκρατίας περιεθάλποντο από τους Ιονίους .Τα πλοία τότε ήσαν πολυδάπανα , διότι διετήρουν ένεκα πειρατείας , πυροβολικόν και μεγάλον πλήρωμα. Αι δαπάναι αυταί , αι πειρατείαι , αι λεηλασίαι του Αλή, οι φόροι, αι καταδιώξεις , ο περιορισμός του εμπορίου ,το οποίον κατά τον Dodwell ,ένεκα του Αλή παρήκμασε και ο συναγωνισμός προς τους πλεονεκτούντας Γαλαξειδιώτας ,επέφεραν τας χρηματικάς στενοχώριας των πλοιοκτητών , τας πτωχεύσεις των, την μοιραίαν δε παρακμήν και του νέου τούτου ναυτικού του Μεσολογγίου. Ούτως άλλα μεν πλοία επωλήθησαν ,άλλα κατεστράφησαν εις ξένους λιμένας ,εις την Μήλον, εν παραδείγματι ,άλλα διέλυσεν η θάλασσα , οι δε ναύται εναυτολογήθησαν εις ξένα πλοία .»
Κλείνοντας μόνο να αναφέρουμε ότι τα συνολικά ταξίδια που πραγματοποίησαν οι Μεσολογγίτες καπετάνιοι το διάστημα 1700-1821 είναι 1766 σε σύνολο 10.911 ταξιδίων που πραγματοποιήθηκαν την ίδια εποχή σε όλη την Ελλάδα ( 16,2% ). Περισσότερα ταξίδια καταγράφησαν μόνο από την Κεφαλλονιά ( 2050 ταξίδια ) και την Ύδρα (1940 ταξίδια ).
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το Μεσολόγγι αποτέλεσε κυρίαρχο ναυτιλιακό κέντρο τον 18ο αιώνα στον Ελλαδικό χώρο έχοντας αναπτύξει την πρώτη οργανωμένη εμπορική ναυτιλία .
Βιβλιογραφία :
Τζελίνα Χαρλαύτη & Κατερίνα Παπακωνσταντίνου (Ερευνητικό πρόγραμμα ¨Αμφιτρίτης¨ του τμήματος Ιστορίας του Ιόνιου Πανεπιστημίου « Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821 »
Χρήστος Γ. Ευαγγελάτος « Ιστορία του Μεσολογγίου »
Κ.Α. Στασινόπουλος ( 1926) « Το Μεσολόγγι »
Ευθύμιος Α. Πριόβολος « Η Αιτωλοακαρνανία με τα μάτια των περιηγητών»
Paolo Paruta « Storia della Guerra di Cipro »
Edward Dodwell «A Classical and Topographical Tour Through Greece During the Years 1801 , 1805 and 1806 »
Κωνσταντίνα Μπάδα " Οι ψαράδες της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου ( 18ος - 20ος αιώνας ) "
